آیا مبارزه خشونت پرهیز در ایران امکان پذیر است؟- شماره سوم
ح .ر. فروغ. پژوهشگر اجتماعی
در میانه قیام دلیرانه مردم ایران در ۱۴۰۱، یکباره تئوری خشونت پرهیزی بعنوان تنها روش مبارزه برای فروپاشی رژیم ایران مطرح شد. ما در این سلسله گفتارها تلاش داریم با بررسی جنبش‌های خشونت پرهیز در جهان به این پرسش پاسخ بدهیم که آیا اساسا مبارزه خشونت پرهیز در ایران امکان پذیر هست؟ این تئوری چگونه در میانه قیام مردم ایران سر برآورده و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
گفتار سوم: گسترش مبارزات گاندی
تصویب لایحه«رولات» با مضمون محاکمه مخالفین و شورشگران هندی در مقابل استعمار پیر بدون محاکمه و حق دفاع، گاندی را که تا آن زمان گمان می‌کرد می‌تواند با ظالم از زبان گفتگو و مصالحه وارد شود ، بر آن داشت تا مبارزات فراگیر مردمی را با دعوت به اعتصاب و روزه ملی آغاز نماید .
این مبارزه که با سفرهای گاندی به سراسر کشور همراه بود، با آموزش شیوه‌های مبارزه و پایبندی به اصول خشونت پرهیزی و مبارزه مدنی به طرز گسترده‌ای همراه بود. در مقابل این جنبش مدنی پلیس با حداکثر خشونت دست به سرکوب متقابل زد و مردم مبارز نیز با آتش زدن اماکن و تخریب اموال متعلق به دولت به مقابله جویی پرداختند که نتیجه آن تلفات جانی از طرفین بود.
کشتار هندوها در روز ۱۳آوریل در یک جشنواره مذهبی توسط سربازان انگلیسی به اوج خود رسید و حدود ۴۰۰نفر از زن و مرد و پیر و جوان در این گردهمایی مسالمت‌آمیز کشته شدند. پس از این اتفاق دردناک گاندی به طرز حیرت‌انگیزی اشتباه خود را بر عدم آمادگی روحی مردم هند در پذیرش آموزش خشونت پرهیز ، شخصا پذیرفت و آموزش فراگیر مردم را بیشتر از گذشته سرلوحه فعالیتهای خود قرار داد.
او روح جمعی مردم هند را با تحریم کالاهای انگلیسی، ترک مشاغل دولتی و عدم شرکت در مدارس انگلیسی به اتحاد دعوت کرد. علیرغم تلاش روز افزون، نهضت ملی نافرمانی مدنی با شورش مردم یک روستا و سوزاندن ماموران پلیس تا سال ۱۹۲۲به تعویق افتاد. گاندی در این سال به ۶سال زندان به دلیل آموزش نافرمانی مدنی و حمایت از شورش محکوم شد و علیرغم آزادی به دلیل بیماری پس از ۲سال ، به طرز حیرت آوری به مدت ۴سال از حکومت انتقاد نکرد.
اعتصاب غذای مجدد گاندی
در این دوران خشونت‌های فرقه‌ای به اوج خود رسید و گاندی مجددا مجبور شد برای ایجاد در بین مسلمانان و هندوها دست به اعتصاب غذای ۲۱روزه بزند و رهبران فرقه‌ها با صدور قطعنامه‌ای بر اتحاد بین اقوام تا استقلال کامل هند تاکید کردند.
در این مسیر او با مانعی بسیار مهم یعنی اعتقاد طبقاتی هندوها و نجس دانستن طبقات فرودست روبرو بود و او بر این باور شد که استقلال هند منوط به زدودن کامل تفکر تبعیض طبقاتی در بین مردم هند است. خشونت عریان اینبار نه از سمت انگلیسی‌ها بلکه از سمت برهمنان هندی بر مردم فرودست هند اجرا شد و مردم اولین بار با اتکا به آموزش‌های گاندی در مقابل همه فشارها با تحمل درد و رنج ایستادگی کردند.
در نهایت برهمنان در مقابل دعا و نیایش مردم صلح‌جو که تنها خواسته‌شان ورود به معبد بود، تسلیم شدند. موفقیت این مبارزه مدنی منظم و سازماندهی شده که همراه با تحمل رنج و دعا و نیایش بود اعتماد به نفس گاندی و مردم مبارز صلح طلب را برای رسیدن به آرمان استقلال هند دوچندان کرد و آنها را وارد مبارزه ملی مخالفت با افزایش پرداخت مالیات دهقانان کرد.
سازماندهی اعتراضات در سراسر هند
شکل گیری ستاد رهبری اعتراضات و دفاتر محلی در سرتاسر هند همراه با برگزاری گردهمایی‌ها ، سخنرانی‌ها و پخش نشریات برای تشویق مردم هند به مخالفت با افزایش مالیات نیازمند سازماندهی بسیار قوی با پشتوانه فکری عظیم بود که آرام آرام در ضمن مبارزه مالیات به نقطه عطف خود نزدیک می‌شد.
با مقاومت دهقانان و پیوستن برخی از ماموران مالیات به مردم، خشونت دولتی وارد فاز جدیدی شد. فشارها آنقدر زیاد شد که هجرت تنها راه پیش روی مردم بود و ناگهان منطقه وسیعی خالی از سکنه گردید و در نهایت مبارزه مردم علیه افزایش مالیات به نتیجه رسید و حکومت از خواسته خود عقب نشینی کرد و آلام گاندی پس از کشتار ۱۹۱۹برای اولین بار تا حدی تسکین یافت.
راهپیمایی نمک!
گاندی برای ورود به فاز نهضت ملی استقلال هند راهپیمایی نمک را با هدف عدم پرداخت مالیات برداشت نمک از دریا را پیش گرفت و همراه با ۸۰نفر از افراد آموزش دیده راهپیمایی پر صلابت ۲۴روزه خود را به سمت بندر دندی آغاز کرد. با حرکت گاندی از بین روستاها و موعظه و سخنرانی‌های او هزاران نفر به او پیوستند . گاندی با برداشتن مشتی نمک از دریا، شور و شعفی در بین مردم ایجاد کرد و مردم برای برداشت نمک به دریاها هجوم برده و تجارت نمک بین مردم رونق گرفت.
دولت پاسخی به جز خشونت و دستگیری گسترده نداشت و زندان ها مملو از مردم عادی و رهبران کنگره ملی از جمله خود گاندی و نهرو شد. یک سال بعد از زندان آزاد و برای مذاکره به دهلی و لندن دعوت شد و با نا امید شدن از توافقات، مجددا شروع مجدد نهضت را اعلام نمود ولی مجددا زندانی شد ولی دست از مبارزه خشونت پرهیز با اعتصاب غذای پی در پی برای احقاق حقوق اجتماعی و سیاسی طبقات فرو دست جامعه و جلوگیری از نجس انگاری طبقاتی بر نداشت.
فراز و فرود نهضت ملی با کناره گیری گاندی ازکنگره ملی به دلیل عدم تطابق بینش ضد خشونت بین رهبران کنگره به اوج خود رسید و گاندی به روستایی بسیار فقیر رفت تا مجددا به کار فرهنگی و آموزش روستاییان همت گمارد. این دوران با نزدیک شدن به جنگ جهانی دوم و سقوط فرانسه و ورود ژاپن به جنگ شکل دیگری به خود گرفت . دولت بریتانیا پیشنهاد کنگره برای کمک به دولت در قبال استقلال هند را ترتیب اثر نداد و از طرف دیگر گاندی برای اولین بار موافقت نمود در مقابل تجاوز دولت متخاصم دفاع از سرزمین با توسل به خشونت مجاز است .
به هر ترتیب جنگ جهانی دوم با همه ویرانی‌ها به پایان رسید اما با اعلام جدایی ملت هندو و مسلمان در قالب دو ایالت جدا از هم هند و پاکستان، گاندی را به عنوان رهبر کنگره ملی هند بشدت متاثر کرد . اما خشونت‌های فرقه‌ای و کشتار ، قتل و جنایت در کلکته که منجر به کشته شدن بیش از ۴۰۰۰نفر از طرفین شد ، گاندی و محمد علی جناح را به عنوان رهبر حزب مسلم لیگ مجاب کرد که به استقلال دوملت پاکستان و هند در ۱۵اوت ۱۹۴۷گردن نهند.
استقلال هند و پیروزی گاندی
استقلال هند در سایه اتفاقات جنگ جهانی دوم با تحمل رنجی بسیار از جانب گاندی ، کنگره ملی هند و مردم معتقد هند پس از بیش از ۵۰سال مبارزه نفسگیر در سایه آموزش همگانی مردم برای مبارزه مدنی علیرغم اختلاف نظرهای عمیق در بین رهبران با از خود گذشتگی بی‌نظیر گاندی به تحقق پیوست. گاندی جنبش به دور از خشونت را به عنوان ابزاری کنشگرانه و به دور از انفعال در سطحی وسیع با ایثاری عاشقانه برای آزادی مردم هند به کار بست اما در نهایت حریف تعصب کور نشد و در۳۰ آوریل ۱۹۴۸با تقدیم جان خود ،عشق خود را به مردم و آزادی به اثبات رساند.
آیا تجربه هند در ایران قابل استفاده است؟
در جمع بندی نهضت ملی هند به رهبری گاندی و آموزه‌های آن برای خیزش سراسری مردم می‌توان اذعان نمود که بخشی از استراتژی‌ها قابلیت و کارکرد خود را به اثبات رسانده است و بخشی دیگراساسا در شرایط کنونی ایران تحت حاکمیت دیکتاتوری دینی قطعا کارآیی لازم را نخواهد داشت.
استراتژی آتش درمقابل آتش به معنای تخریب اموال و ساختارهای دولتی و آسیب به زیر ساخت‌ها از استراتژی های موفق است که نتایج ارزشمندی در نهضت ملی هند برای تحت فشار قرار دادن دولت ظالم به همراه داشت .
استراتژی اعتصاب غذای به دور از تظاهر فردی و دسته جمعی و وسیع توسط متحصنین ، ابزاری بسیار قدرتمند در سطح جنبش‌ها در عرصه خیابان است که عمیقا آینده سرنوشت خیزش مردم ایران را رقم خواهد زد
اعتصاب اقشار مختلف اعم از کارگران، معلمین،کارمندان، دانش‌آموزان، دانشجویان، بازنشستگان و صنعتگران به صورت یکپارچه منجر به فلج ارکان اجرایی حکومت خواهد شد. تجربه‌های که در هند با موفقیت به اثبات رسید.
سازماندهی کانونهای مقاومت در بین اقشار مختلف با هر اسمی با هدف توسعه گستره مبارزه با سرکوب سازمان یافته در پیوند با آرمان مشترک آزادی ایران و نابودی همه ارکان فاسد حکومت ولایت فقیه .
با این وجود برخی از استراتژی‌ها با هدف تحت تاثیر قرار دادن و بیدار کردن وجدان عاملان و آمران ظلم در مقابل حکومتی که بیش از4۴ سال در سطوحی بسیار وسیع قتل و جنایت و کشتار را تجربه کرده است امری بسیار دور از ذهن و غیر منطقی است
مثل گردن نهادن به احکام حکومتی و سکوت در مقابل ظالم در زمان محکومیت به مدت طولانی
عدم قایل بودن به دفاع مشروع در مقابل ظالم در شرایط بسیار سخت. بخشش دشمن خونریز که برای کشتن مردم لحظه‌ای درنگ نمی‌کند. و اعتماد به مذاکره و مصالحه با دشمن خونریز که حیله و نیرنگ در ذات خبیثش ریشه دوانده است اساسا در این حکومت جایی نخواهد داشت…
ادامه دارد
