آیا مبارزه خشونت پرهیز در ایران امکان پذیر است؟- شماره دوم
ح.ر. فروغ. پژوهشگر اجتماعی
نمونه‌های متعددی از جنبش‌های خشونت پرهیز برای ایجاد و یا حفظ حاکمیت دموکراتیک در مقابل نظام‌های دیکتاتوری تمامیت خواه خونریز در تاریخ سده اخیر به ثبت رسیده است.یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین این جنبشها ، جنبش استقلال طلبی هند در مقابل استعمار بریتانیا بود که از شورش ۱۸۵۷ میلادی شروع شد و در نهایت استقلال هند در ۱۵ اوت ۱۹۴۷ میلادی با رهبری مهاتما گاندی به حقیقت پیوست.
مبارزات این جنبش با بسیاری از وقایع تاریخی و یگانه شناخته می‌شود. عبارت خشونت پرهیزی و کارکرد آن در قرن بیستم با هدف بیرون راندن دولت بریتانیا از هندوستان با نام موهانداس کرمچند گاندی و یا مهماتما گاندی به عنوان رهبر آزادیخواه جنبش خشونت پرهیز هند گره خورده است.
مهاتما گاندی و اخلاق
گاندی با پرهیز از تعابیر رمانتیک، ساده انگارانه و خیال پردازانه معتقد بود که پایبندی به اصل اخلاقی خشونت پرهیزی اساسا مبتنی بر اراده و ایمان راسخ انسانی به اخلاق متعالی و آزادی بشر است. از نگاه گاندی مذهب به عنوان یک فضیلت و ضد مذهب به عنوان یک رذیلت محسوب نمی شود و شاخص، مرزبندی مشخص با همه نمادهای ظلم و استبداد و دشمنان آزادی است.
مبارزات گاندی از اواخر قرن نوزدهم آغاز گردید و تا پایان سالهای پس از جنگ جهانی دوم به درازا کشید. او در این دوره پیشتاز رهبری هشت مبارزه علیه نژاد پرستی ، استعمار، نظام طبقاتی، استثمار اقتصادی ، تحقیر زنان ، برتری مذهبی و قومی و همچنین مبارزه در مسیر ایجاد مشارکت دموکراتیک مردمی و مبارزه عاری از خشونت برای دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی بود. گاندی هیچ‌گاه در مسیر هشت دهه از عمر پر بارش به دنبال رهبری مردم نبود بلکه عمل گرایی و تاثیر شگفت انگیز نوشته‌هایش باعث شد که مردم علیرغم توانایی محدود او در سخنوری به او به عنوان رهبر تکیه کنند.
گاندی علیرغم اعتقاد مذهبی راسخ به مذهب جینیسم (یکی از شاخه های مذهب هندو) سیاستمداری زبده بود که خشونت پرهیزی را به عنوان یک دیدگاه اخلاقی و اصولی وارد تمام ارکان زندگی خصوص و اجتماعی خود کرد و عملگرایی او در جایگاه رهبر جنبش برای رهروان جنبش بشدت انگیزاننده و راهگشا بود. او با پایبندی به اصل “خدا عین حقیقیت است” ، راه رسیدن به حقیقت را در دل پیمودن راه ناهموار مسایل اجتماعی جستجو کرد.
بر این اساس او اعتقاد داشت که رسیدن انسان به حقیقت مطلق غیر ممکن است و عشق و آزار نرساندن به موجودات زنده در مقابل خشونت ورزی تنها ابزار همراه کردن جامعه در مسیر جستجوی حقیقت است .
مقاومت منفی شیوه نخست خشونت پرهیزی
گاندی ابتدا نام مقاومت منفی را برای شیوه مبارزاتی خود انتخاب نمود و پس از مدتی عنوان آن را با اصطلاح “ساتیاگراها ” به معنی جستجوی بی وقفه حقیقت تغییر داد. با اتکا بر این اندیشه گاندی معتقد نبود که در مقابله با حریف به مثابه جنگ‌های متداول او را به زانو در آورد بلکه براین باور بود که از طریق هموار نمودن ارادی رنج بر خود بر حریف تاثیر اخلاقی گذاشته و او را ناچار به پذیرش خواسته‌های خود کند.
در فلسفه گاندی اساسا وسیله باید به پاکی هدف باشد و به هیچ وجه هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. گاندی نه تنها شیوه خشونت پرهیز را از جنبه اخلاقی می‌ستود بلکه از نظر عملی نیز آن را پایدارترین و شجاعانه‌ترین روش برای تثبیت نظام حقیقت محور در جامعه می‌دانست. گاندی در مقابل کسانی که او را به ترس در مقابل ظالم متهم می‌نمودند، مقاله فلسفه شمشیر را نوشت و بر این نکته تاکید کرد که اگر مجبور شود بین خشونت و ترس در مقابل ظالم یکی را انتخاب کند قطعا خشونت را برای دفاع از شرف انتخاب خواهد کرد.
ولی این خشونت به معنای انتقام در هنگامه قدرت نبوده و بخشش پس از ظهور قدرت اصل اخلاقی او در مسیر حقیقت خواهد بود.
زندگی مبارزاتی گاندی به طور جدی از زمانی آغاز شد که او پس از شکست‌های پی در پی در پرونده های حقوقی دادگاه‌های هند برای انجام کار وکالت به آفریقای جنوبی رفت وتحولی عمیق در او با مشاهده تبعیض شدید نژادی بر علیه رنگین پوستان شکل گرفت و این نقطه آغاز زندگی مبارزاتی او پس از سالها مطالعه عمیق در مسیر ارتقای روحی بود. او اولین تمرین مبارزاتی خود را در سن ۲۵سالگی در مقابله با تصویب قانون محدودسازی هندوها در مجلس افریقای جنوبی با تاسیس کنگره هندوها و تلاش فراگیر تشکیلاتی و سیاسی که در نهایت منجر به لغو قوانین ظالمانه شد، آغاز کرد.
اولین تجربیات مبارزاتی در آفریقای جنوبی
اولین رنج مبارزاتی با ضرب و شتم شدید از سمت سفید پوستان آفریقای جنوبی بر تن نحیف او هموار شد . او سپس در راس جنبش مقابله با انگشت نگاری هندوها در سال ۱۹۰۸در افریقای جنوبی به جرم عدم اطاعت از مصوبات دولت بازداشت و دو ماه در زندان بود . در این اثنا بود که پس از آزادی از زندان ، پی برد بدون آموزش پیروان در مسیر خشونت پرهیزی امکان ادامه مبارزه از او سلب می‌گردد.
او مکانی برای زندگی دسته جمعی به نام مزرعه تولستوی که بشدت از او در آموزه‌های اخلاقی خود الهام می‌گرفت، تاسیس کرد. آموزه‌های مکتب گاندی با فلسفه عاری از خشونت در همه ابعاد ابتدا در این مکان دسته جمعی و سپس از طریق پیروان در جامعه هندی افریقای جنوبی علیرغم افزایش فشارها و ضرب و جرح‌ها گسترش یافت و در نهایت منجر به حذف قوانین ظالمانه بر علیه هندوها در افریقای جنوبی شد.
گاندی با اتکا به تجربیات چندین ساله مبارزاتی افریقای جنوبی را در سال ۱۹۱۴در سن ۴۴سالگی به مقصد هند ترک کرد. او دیگر به شخصیتی معروف و تاثیر گذار مبدل شده بود که شیوه و فلسفه مبارزاتی او در بین مردم طرفداران زیادی پیدا کرده بود.
فصل جدید زندگی مبارزاتی او با سفر فقیرانه و بدور از تکلف او به اقصی نقاط هند که به مدت یکسال طول کشید رقم خورد.
در این مسیر گام به گام ابتدا به انجام فعالیتهای فرهنگی همت گمارد. با اتکا به تجربه افریقای جنوبی مجددا مکانی برای زندگی دسته جمعی با هدف آموزش زندگی به دور از خشونت و بدون هیچ گونه محدودیتی برای زندگی طبقات مختلف اجتماعی برای نشان دادن آرمان شهر خود به مردم هند ایجاد کرد.
در اولین گام دسته جمعی بافت پارچه هندی و تحریم پارچه انگلیسی اولین آزمون جمعی مردم هند بود که باعث افزایش اعتماد به نفس به عنوان شرط اساسی عدم توسل به خشونت در مقابل استعمار پیر بود. گاندی بر آن بود نیروهای مردمی خود را از طریق مقاومت در مقابل درد و رنج با ساده زیستی و نافرمانی مدنی به طور پیوست تمرین و آموزش دهد. گاندی به دنبال ساختن ارتشی بدون سلاح متکی به اراده پولادین مردمان ساده زیست و آمادگی بسیار شگرف در مقابل درد و رنج بود و در این مسیر موفقیتی چشمگیر داشت.
اعتصاب غذای گاندی در جریان مبارزات در هند
دومین آزمون عملی گاندی در حین اعتصاب کارخانه نساجی احمد آباد بوقوع پیوست و گاندی رهبری اعتصاب را با شرط خشونت پرهیزی کارگران و تامین مخارج خود در طول اعتصاب از راه شرافتمندانه قبول کرد. با پیشرفت اعتصاب به تدریج نا امیدی در اعتصاب‌گران ریشه دوانده و تلاش گاندی برای متقاعد کردن آنان از طریق صحبت برای حفظ جبهه اعتصاب رنگ باخت و گاندی دست به ابتکاری جدید در حرکت مبازاتی خود زد. او اعلام کرد تا زمانیکه اعتصاب گران به اعتصاب خود برای حصول خواسته‌های خود اصرار نورزند او دست به اعتصاب غذای نامحدود خواهدزد.
او اعتصاب غذای خود را به مدت ۲۱روز ادامه داد و نهایتا کارخانه داران حاضر به پرداخت اضافه حقوق شده و در جشن موفقیت کارگران شرکت کردند و با پذیرش شکست در مقابل کارگران تحقیر نشدند. او در این وارد کردن درد و رنج بر تن نحیف خود توانست بر روح حریف مسلط شود و ذهنیت آنان را در جهت پذیرش خواسته برحق کارگران کنترل کند.
این قسمت از بحث را با جمع بندی نکات حایز اهمیت فلسفه مبارزاتی گاندی در مبارزات اول و دوم به پایان می‌رسانیم.
۱. در گام اول تحقق خواسته‌ها از طریق ایجاد ارتباط و مذاکره و مجاب سازی حریف
۲. رهبری مبارزه به دور از خشونت در بطن زندگی با مردم با روا داشتن درد بر تن و جان خود والگو سازی خود در مقابل انظار عموم آحاد جامعه
۳. تمرین مبازه با هدف ارتقاء اعتماد به نفس مبارزاتی طبقات اجتماعی و کنترل خشم
۴.تحقق اصیل آموزه‌های مبارزه خشونت پرهیز مبتنی بر اخلاق و پاکی در وسیله و هدف در زندگی روزمره
۵.آمادگی کامل پرداخت بهای مبارزه در مقابل قوانین ظالمانه و سازش ناپذیری بی قید و شرط
۶. مقاومت و تحمل درد و رنج آگاهانه و به دور از اجبار برای تاثیر روحی عمیق بر حریف
۷. عدم تحقیر حریف و عدم انتقام طلبی در مسیر تحقق خواسته های برحق
۸. عدم احساس غرور و قدرت طلبی پس از حصول موفقیت و بخشش گناهان بانیان قوانین ظالمانه ….
ادامه دارد
