فارابی معلم ثانی؛ فیلسوفی که فلسفه را با علم آشتی داد. از جمله فیلسوفان بزرگ ایرانی که هرچه زمان می‌گذرد قدر و شأن آن بیشتر شناخته می‌شود، فارابی است. هنوز هم آثار او در دانشگاه‌های بزرگ جهان مورد توجه می‌باشد. نامش ابونصر محمد بن محمد بن طرخان ملقب به فارابی بود. او در ۲۵۹ قمری، در دهکده فاراب در افغانستان کنونی زاده شد. او پس از آموختن دروس مقدماتی در شانزده سالگی به مرو رفت . در آنجا با فلسفه افلاطونی در نزد فلیسوفان یونانی آشنا شد.
فارابی از همان جوانی به علم فلسفه علاقمند شد. آنرا با جدیت تمام دنبال نمود. در ۲۷سالگی به بغداد رفت و دروس منطق و فلسفه را آموخت و خود سرآمد این علوم در زمان خود گردید. سپس به قسطنطنیه رفت و علوم یونانی و باستانی را بدون واسطه از اساتید یونانی آموخت. در این سفر ۸ ساله خود به آموختن ریاضیات و مابعد الطبیعه و دیگر علوم نیز پرداخت.
علم در خدمت فلسفه
فارابی پس از بازگشت دوباره به بغداد بیش از دو دهه از عمر خود را در آنجا گذراند. آثار علمی بسیاری را در این فاصله زمانی از خود بجای گذاشت. فارابی از مشاهیر زمان خود و پیش از خود تاثیرات زیادی پذیرفت. از جمله آنها از سقراط، افلاطون، ارسطو، کنفسیوس، یوحنا و ابوبشر نصرانی است. در انواع علوم وارد شد و در ریاضیات، کیمیا، نجوم، علوم نظامی، موسیقی، طبیعیات، الهیات، علوم مدنی، فقه و منطق مهارت‌های شگرفی بدست آورد. ابن سینا او را استاد بزرگ خود می‌شمرد. جایگاه علمی فارابی چنان بود که بعد از ارسطو که او را اولین معلم بشر خوانده‌اند، فارابی بعد از ارسطو ملقب به «معلم ثانی» شد.
فلسفه‌ای که فارابی ارائه می‌دهد، آمیزه‌ای از حکمت ارسطویی و نو افلاطونی است. با توجه به آموزه‌های مذهبی او که شیعه اثنی‌عشری بود، رنگ مذهبی و اسلامی گرفته است. در علم منطق و طبیعیات، او از ارسطو پیروی کرده و همان منطق را پذیرفته و پرورانده است. در زمینه اخلاق و سیاست نیز، فارابی از افلاطون پیروی کرده و نظرات او را تایید می‌نماید. اما در موضوع مابعد الطبیعه، از مکتب فلوطین تاثیر پذیرفته است و آنرا سرمشق خود قرار داده است.
جامعه شناسی رشته دیگری از آموزه‌های این فیلسوف بزرگ قرن سوم هجری است که هنوز هم نظرات جامعه شناسانه او مورد توجه قرار دارد. فارابی در علم پزشکی هم وارد شده و توانست در این زمینه نیز خدمات ارزنده‌ای را برای جامعه خود و نسل‌های بعدی به یادگار گذارد.
فارابی و موسیقی
شاید انتظار این نباشد که فیلسوفی با این همه مشغله علمی و این میزان تالیفات فلسفی و الهیات و نجوم و امثال آن، فرصتی را برای پرداختن به موسیقی داشته باشد. اما چنین تصویری با نگاه فارابی بیگانه است. زیرا از دید فارابی موسیقی نیز یکی از رشته تعلقات بشری است که می‌بایستی بخوبی شناخته شود. درست نیز بکار گرفته شود. فارابی در کتابی بنام «احصاء العلوم» به تعریف موسیقی می‌پردازد و از آن به عنوان یک علم یاد می‌کند که باید انواع الحان آنرا شناخت. باید تاثیرات الحان را بدرستی آموخت. آنها را چنان بکار گرفت تا دلنشین‌تر گردد. کتاب «موسیقی کبیر» از جمله شاهکارهای فارابی در علم موسیقی است که امروزه نیز مورد استفاده اساتید بزرگ موسیقی ایرانی می‌باشد.
آثار فارابی
فیلسوف و دانشمند بزرگ ابونصر فارابی معلم ثانی آثار زیادی دارد که عمده آنها بزبان عربی نوشته شده است. اما برخی از کتب او به زبان فارسی نگاشته شده که در آنها لغات زیادی از زبان عربی و یونانی در آنها بکار گرفته شده است. در سده اخیر به مدد مترجمینی که آثار فارابی را به فارسی ترجمه نموده‌اند، اغلب کتب او برای خوانندگان فارسی زبان راحت گشته و می‌توانند مورد استفاده قرار دهند.
درگذشت فارابی
ابونصر محمد فارابی در سال ۳۳۸ هجری برای دومین بار به دمشق سفر کرد. در این زمان حمدانیان به حکومت رسیده بودند. فارابی مورد حمایت بی‌دریغ «سیف‌الدوله» حاکم دانش دوست آن دیار قرار گرفت. سیف الدوله نسبت به این دانشمند بزرگ اهتمام زیادی ورزید تا هرگونه اسباب خرسندی او را فراهم آورد. همیشه او را در حلقه دوستان نزدیک خود قرار می‌داد. فارابی در سن هشتاد سالگی در دمشق درگذشت و در دربار سیف‌الدوله مراسم بزرگی برای بزرگداشت او برپا نمودند. آرامگاه او در دمشق است.
